Pola „Kneza“ u nasleđe
Povratku imovine se nadaju i potomci porodica koje su gradile najlepšu prestoničku ulicu. Najstarija zgrada je na broju 51 iz 1835 godine, prvi beogradski hotel „Grčka kraljica“
Kada bi država svim pravim vlasnicima vratila njihovu nacionalizovanu imovinu, u Srbiji verovatno najveće promene, bar u nameni objekata, pretrpela bi Knez Mihailova ulica, najlepša i najpoznatija ulica na Balkanu – kaže Gordana Gordić, stručnjak Zavoda za zaštitu spomenika grada Beograda, odličan poznavalac zgrada najpoznatije beogradske ulice, njihovih graditelja i vlasnika.
Prostor od Terazija do Kalemegdana postao je najelitnija zona obnovljene srpske prestonice posle izrade prvog regulacionog plana Beograda 1867. koji je uradio Emilijan Josimović.
– Tad je formirana ulica u kojoj najuticajnije i najbogatije porodice trgovačkog i političkog Beograda odmah počinju da grade svoje kuće i palate, otvaraju radnje, kafane i hotele. Uprava grada Beograda 1870. ulicu zvanično krštava imenom Kneza Mihaila – daje istorijski osvrt Gordana Gordić.
Knez Mihailova ulica dugačka je 690 metara, njena širina varira od 22 do 28 metara, a površina joj je 1,4 hektara. Zdanja na neparnoj strani nose brojeve 1 do broja 55, a na parnoj od 2 do broja 56.
– Neparna strana ulice počinje petospratnim zgradama koje je 1934. podigao inženjer Miloš Savčić, jedan od najčuvenijih beogradskih gradonačelnika, industrijalac i vlasnik osiguravajućih društava i banaka. Do njih je zgrada robne kuće zidana 1936, čiji su prvi vlasnici bili bogata braća Radojlović. Posle rata robna kuća je prvo nazvana „Nama“ a zatim postaje jedan od objekata „RK Beograd“ – kazuje Gordana Gordić.
Najvažnije zdanje na neparnoj strani Knez Mihailove jeste zgrada Srpske akademije nauka i umetnosti na broju 35, nekadašnje Srpske kraljevske akademije. Prvobitno je to bila poslovna zgrada čiji su prihodi bili namenjeni izdržavanju Akademije, pa su se u njenim prostorijama pre rata nalazili i predstavništvo Rokfelerovog „Standard oila“, berza, trgovine i Radio Beograd.
Na broju 51 nalazi se prvi beogradski hotel – „Grčka kraljica“, koji je već dugo zatvoren zbog sporne privatizacije. Reč je o najstarijoj zgradi u Knez-Mihailovoj koja je od svog nastanka 1835. do danas imala funkciju ugostiteljskog objekta. Zgrada je podignuta oko 1835. kao han Despota Stefanovića, a od 1860. pripada čuvenoj porodici Kumanudi, moćnoj u biznisu i politici.
– Na broju na parnoj strani ulice nalazi se jedan od simbola prestonice, palata „Albanija“, s 13 nadzemnih i četiri podzemna sprata i ukupne površine 8.000 kvadratnih metara. Ona je bila jedna od nekretnina u vlasništvu Trgovačkog fonda, koji je imao 3.200 osnivača i ulagača – podseća dr Dragana Milovanović, iz Lige za zaštitu privatne svojine i ljudskih prava i jedan od naslednika koji potražuju imovinu Trgovačkog fonda.
U produžetku parne strane ulice nalazi se zgrada „Doma štampe“, odnosno Kulturnog centra Beograda koji je izgrađen posle 1945. ali na mestu nekadašnjih privatnih kuća i prodavnica, pa potomci vlasnika smatraju da im država duguje obeštećenje. Kuća braće Matića nalazi se na broju 12 i poznata je po knjižari „Geca Kon“. Ovaj čuveni predratni beogradski izdavač na istom mestu je početkom tridesetih otvorio prodavnicu knjiga, a bio je i vlasnik više zgrada na prostoru do Čika Ljubine ulice. Na broju 18 nalazi se zdanje koje je podigao Kosta Mesarović, sin bogatog žitarskog trgovca rodom iz Sremske Mitrovice, zajedno s Mihailom Pavlovićem, poznatijim kao Ćir Mijajlo.
Mića Mesarović, Kostin praunuk, jedan je od retkih naslednika koji živi u svojoj baštini.
– Komunisti su zgradu nacionalizovali i ostavili nam jedan prostrani stan, ali su i u njega ubacili dva podstanara. Zdanje ima 72 stana, a ja sam samo tihi stanar. Ne znam koliko zgrada vredi, ali sam podneo zahtev za povraćaj imovine i nadam se da ćemo mi Mesarovići opet biti njeni vlasnici – kaže Mića Mesarović.
On smatra da najveći broj od stotinak zgrada u Ulici kneza Mihaila ima naslednike koji traže da im se vrate u vlasništvo.
– Ako bi se ostvarili svi zahtevi za povratak imovine, svako drugo zdanje u najvažnijoj srpskoj ulici dobilo bi nove vlasnike, a najverovatnije i novi izgled – tvrdi Mesarović.
Najlepšu srpsku ulica završava na broju 56 zgrada bivšeg hotela „Srpska kruna“, podignuta 1869. na zemljištu porodice Alekse Krsmanovića. Hotel je izdavan u zakup, a posle nacionalizacije postao je Biblioteka grada Beograda.
Tik uz Biblioteku grada, na placu u Rajićevoj se nalazi čuveno „večito“ gradilište izraelske kompanije koja godinama najavljuje da će na tom mestu izgraditi hotelsko-poslovni centar, ali to sprečavaju uporni naslednici. Oni ni po koju cenu ne dozvoljavaju da neko raspolaže njihovom otetom očevinom.
